Virut cúm - Hiểm họa của loài người (Kỳ I)
Kể từ năm 1918 đến nay, virut cúm đã gây ra nhiều vụ dịch với quy mô lớn nhỏ khác nhau, cướp đi sinh mạng hàng triệu người. Hiện nay, dịch cúm A/H1N1/2009 đã lan ra toàn thế giới, diễn biến dịch rất phức tạp. Ở nước ta, số người nhiễm virut cúm A/H1N1/2009 ngày càng gia tăng. Vì sao virut cúm có thể lưu hành và gây dịch bệnh hàng trăm năm qua? Làm thế nào để phòng chống dịch bệnh có hiệu quả? Bài viết sau đây sẽ giúp bạn đọc giải đáp phần nào các câu hỏi đó.
 |
Tìm hiểu về virut cúm
Virut cúm thuộc họ Orthomyxoviridae. Trong đó virut cúm A và B tạo thành một giống và virut cúm C tạo thành một giống khác. Người ta gọi tên các virut cúm như týp A, B và C dựa trên tính kháng nguyên của nucleoprotein (NP) và kháng nguyên protein mạng (M). Sau đây chúng tôi chỉ đề cập đến virut cúm A hiện đang gây dịch bệnh trên thế giới.
Virut cúm A được chia thành nhiều phân nhóm dựa trên kháng nguyên bề mặt ngưng kết hồng cầu (H) và neuraminidase (N). Các virut cúm A được đặt tên theo vị trí nguồn gốc, số phân lập, năm phân lập và phân nhóm, ví dụ H3N8, H1N1, H2N2, H3N2, H5N1.
Thông tin về sinh học phân tử của virut cúm đều do những nghiên cứu trên virut cúm A. Các virion là những phân tử hình cầu bề mặt không đồng đều, đường kính 80 - 120 nm và có một lớp vỏ lipid trên bề mặt là nơi xuất hiện những glycoprotein H và N. Ngưng kết tố hồng cầu là vị trí để virut gắn vào thụ thể và có vai trò trong việc giải phóng virut ra khỏi tế bào bị nhiễm sau khi đã nhân lên.
Kháng thể của kháng nguyên H là yếu tố quyết định sự miễn dịch đối với virut cúm, còn kháng thể của kháng nguyên N giới hạn sự lây truyền, làm giảm nhiễm virut. Để chống lại một loại virut cúm, cơ thể người lại sinh ra kháng thể kháng lại kháng nguyên H và kháng thể kháng lại kháng nguyên N. Bộ gen virut cúm A gồm 8 đoạn ARN đơn, mã hóa các protein cấu trúc và phi cấu trúc. Do bộ gen phân đoạn, nên cơ hội để các gen xếp cùng loại trong nhiễm virut rất cao và tế bào thường bị nhiễm nhiều loại virut cúm A. Mặt khác virut cúm cũng dễ thay đổi cấu trúc để tồn tại và phát triển mà không bị kháng thể của cơ thể người tiêu diệt. Bằng cách thay hình đổi dạng như vậy, virut cúm A kháng lại kháng thể của cơ thể người và kháng lại các thuốc chống virut, từ đó chúng lưu hành và gây dịch bệnh.
Đặc điểm gây dịch của virut cúm A
|
Tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do những vụ dịch cúm vẫn là hiểm họa đối với con người. Nhiều người tử vong vì bệnh cúm là do có bệnh từ trước làm họ có nguy cơ cao đối với những biến chứng của cúm. Các yếu tố nguy cơ cao là bệnh tim, bệnh phổi mạn tính và tuổi cao... |
Sự biến đổi kháng nguyên chính hay chuyển đổi kháng nguyên của virut cúm A ảnh hưởng đến các đại dịch, liên quan đến ngưng kết tố hồng cầu hay cả ngưng kết tố hồng cầu và neuraminidase. Nhiều nghiên cứu nhiễm cúm ở người đã phát hiện 3 phân nhóm kháng nguyên chính là ngưng kết tố hồng cầu H1, H2, H3 và 2 phân nhóm neuraminidase N1 và N2.
Do bộ gen của virut cúm có tính phân đoạn nên có thể có sự sắp xếp cùng loại với tỷ lệ cao. Như vậy các chủng gây đại dịch có thể xuất hiện do sự sắp xếp cùng loại các gen virut cúm của người và virut cúm của động vật. Người ta cho rằng hiện tượng này đã xuất hiện năm 1997 ở Hồng Kông, khi dịch cúm A/H5N1 ở người xảy ra trong một trận dịch cúm A/H5N1 kéo dài trên loài chim.
Trong mấy chục năm qua, virut cúm A có sự lệch hướng kháng nguyên của kháng nguyên H, xuất phát từ đột biến gen của đoạn ARN mã hóa ngưng kết tố hồng cầu trong suốt quá trình lây truyền virut từ người này sang người khác.
 Các trường học lao đao vì dịch cúm.
|
Diễn tiến một dịch cúm ban đầu là sự gia tăng số lượng trẻ em bị bệnh đường hô hấp có sốt kèm theo sự gia tăng tỷ lệ bệnh giống cúm ở người lớn, sau đó biểu hiện bằng sự tăng số bệnh nhân nhập viện do viêm phổi, suy tim sung huyết nặng hơn, tăng tình trạng bệnh phổi mạn tính. Giai đoạn muộn của vụ dịch là sự gia tăng số lượng tử vong do viêm phổi và cúm nói chung.
Nhiễm virut cúm A xuất hiện quanh năm ở những nước nhiệt đới, trong khi những vùng ôn đới Bắc và Nam bán cầu, các vụ dịch cúm thường xảy ra vào mùa đông. Virut cúm A tồn tại do truyền từ người nọ sang người kia và chủng gây bệnh cho người tồn tại trong động vật. Một yếu tố chủ yếu quyết định sự lan rộng và mức độ trầm trọng của vụ dịch là mức độ miễn dịch của cộng đồng. Khi một dạng kháng nguyên virut mới nổi lên mà kháng thể chống lại nó ít hoặc không có trong cộng đồng thì dịch dễ bùng phát, gây thành đại dịch, kéo dài trong vài năm, cho đến khi miễn dịch trong cộng đồng đạt đến mức cao. Những năm tiếp sau đại dịch cúm, sự lệch hướng kháng nguyên giữa những virut cúm sẽ gây ra các đợt bùng phát với mức độ nghiêm trọng khác nhau trong dân số có mức miễn dịch cao chống lại giống virut đã gây đại dịch trước đó.
BS. Phạm Văn Thân
Đăng ký nhận feed của phản hồi này
- 15/01/2011 08:39 - Cảm cúm: Căn bệnh “thời thượng” lúc giao mùa…
- 12/02/2010 10:16 - Phòng bệnh đường hô hấp mùa đông xuân
- 21/09/2009 10:09 - Sốt Dengue và sốt xuất huyết Dengue
- 21/09/2009 09:42 - Sốt xuất huyết Dengue
- 14/08/2009 17:52 - Sốt virut ở trẻ em và cách xử trí
