UG Health

Theo quan niệm của cổ nhân, con người là một tiểu vũ trụ có quan hệ mật thiết với mặt trời, đất và xã hội. Con người vừa mang sắc thái của một thực thể tự nhiên - do đó cần được bảo tồn và cải tạo; vừa mang những nhân tố của thực thể xã hội - do đó con người là một đối tượng cần tình cảm, cần yêu thương, chăm sóc phù hợp với tính nhân văn, tính nhân đạo sâu sắc của xã hội loài người.

Con người muốn tồn tại được để cải tạo, chinh phục thiên nhiên, điều chỉnh thiên nhiên phục vụ cho lợi ích của mình thì cần phải có sức khỏe. Sức khỏe vừa là mục tiêu vừa là phương tiện. Do đó không phải bây giờ vấn đề sức khỏe mới được quan tâm mà từ hàng ngàn năm về trước, con người đã đặc biệt chú ý tới những vấn đề liên quan đến sức khỏe như phép ăn uống, cách sử dụng cây cỏ, cách làm nhà để ở, cách ăn mặc, cách luyện tập sao cho phù hợp và tăng cường được khả năng phòng bệnh, nâng cao thể lực để chống lại bệnh tật...

Ở Việt Nam, quá trình phát triển thành người hiện đại diễn ra sớm và những yếu tố liên quan đến sự sống, đến sức khỏe con người, đến phòng chữa bệnh, đến vệ sinh... đã có từ thời Hồng Bàng và Triều đại các Vua Hùng (2879 – 257 TCN). Thời đó người Văn Lang lấy lửa đốt rẫy làm nương, dùng dao đá bới đất để trồng trọt, khơi giếng lấy nước, cày ruộng cấy lúa; có tục xăm mình để khi xuống nước khỏi bị giao long xâm phạm, gác gỗ làm nhà để tránh thú dữ, lấy vỏ cây làm áo để bảo vệ thân thể, đan cói làm chiếu để nằm cho sạch và khỏi lạnh, chích nước cây làm rượu, dùng gừng và muối ăn với thịt, cá, ba ba, dừng gạo nếp chứa vào ống tre nướng để ăn (nay đồng bào dân tộc gọi là cơm Lam).

Đến thời Vua Hùng thứ Bảy, có sáng kiến gói bánh chưng và bánh dầy để ăn trong những ngày Tết, ngày lễ. Trước năm 1110 TCN đã có tục ăn trầu để làm cho ấm người, sạch răng miệng, tục nhuộm răng đen ( với rễ lựu, cánh kiến, ngũ bột tử) để bảo vệ răng khỏi sâu, bảo vệ chân răng, men răng. Việc ăn gừng với cá thịt cho đỡ tanh, dễ tiêu hóa, ngon miệng và giải độc đã trở thành tập quán; đến nay nhà nào cũng dùng gừng, hành, tỏi… làm gia vị cho bữa ăn hàng ngày.

Việc gói bánh chưng để giữ được lâu đỡ thiu và làm bánh dầy để nướng khi ăn là cách chế biến thức ăn và làm lương khô hợp vệ sinh, giản tiện. Ngoài ra, đồng bào các dân tộc miền núi còn có tục ăn hạt ý dĩ và uống nước củ riềng để chống phong thấp, phòng chống sốt rét rừng; đồng bào Trung du thường dùng nước lá cây vối cho dễ tiêu, tránh đầy bụng, ở đồng bằng thường uống nước chè xanh cho mát, giải nhiệt, sản phụ sau đẻ uống nước chè vằng cho thông máu, ngon cơm...

Theo tài liệu khảo cổ học, một số cây cỏ đã được phát triển ở Việt Nam xưa, thời Giao Chỉ (vào cuối thế kỷ thứ III-TCN) như sau: sắn dây, khoai lang, cải, cà, rau muống, rau khúc, chuối, mơ, cam, quýt, nhãn, vải, khế, thanh yên, trám, sấu, sen, cau, búng báng, mía, chè, gừng, riềng, đậu khấu, trầu không, lá lốt, tiêu, sả, quả giun, xương bồ, hạc thảo, dâm bụt, nhài, tro, móc, vang, thông, quế, mộc hương, chiêu liêu, vông nem, hoa hiên, rong biển, tre, mía dò, hương phụ, an tức hương, vòi voi, v.v…

Như vậy, thực chất việc dùng thực phẩm vào ăn uống để bảo vệ nâng cao sức khỏe phòng chống bệnh tật (ngày nay ta gọi là thực phẩm chức năng) được nhân dân ta nói riêng và các dân tộc Á Đông nói chung sử dụng từ hàng ngàn năm về trước, và đây cũng chính là một trong những nguồn gốc sản sinh ra thuốc cổ truyền.

Ví dụ như cây tỏi: lúc đầu người ta dùng để làm gia vị trong bữa ăn. Dùng lâu, người ta thấy rằng dùng tỏi ăn hàng ngày thì có tác dụng tiêu hóa tốt, ít bị bệnh đường ruột, do đó người ta dùng nước tỏi làm thuốc để chữa bệnh đường tiêu hóa như: lỵ, giun kim v.v…(sau này khoa học công nghệ phát triển, người ta nghiên cứu phát hiện ra trong tỏi có chất Alixin (C6H10OS2) một hợp chất sunfua có tác dụng diệt khuẩn mạnh đối với staphyllococcus, thương hàn, phó thương hàn, lỵ v.v…).

Như vậy ta thấy việc có được những sản phẩm từ cây cỏ thảo mộc cũng như động vật thiên nhiên để phục vụ cho sức khỏe con người là cả một quá trình trải nghiệm, đúc rút có khi đến cả hàng trăm, hàng ngàn năm. Bắt đầu người ta sử dụng như thực phẩm bình thường, phục vụ cho nhu cầu sống hàng ngày. Dần dần, dùng nhiều, dùng với thời gian dài, người ta thấy nó có tác dụng cho sức khỏe, lúc đó dùng nó như thực phẩm chức năng và cuối cùng cao hơn hết là chế ra những sản phẩm dùng để chữa bệnh gọi là thuốc cổ truyền.

Vấn đề đặt ra là thế nào là thực phẩm, thế nào là thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ thảo mộc hoặc động vật, thế nào là thuốc cổ truyền. Thực sự để phân định rõ ràng ranh giới của ba loại trên cũng khó, thậm chí không được logic, nhưng ta có thể hiểu được một cách tương đối như sau:

1- Thực phẩm là những sản phẩm từ cây cỏ thảo mộc hoặc động vật được sử dụng cho nhu cầu của cuộc sống mang tính tự nhiên.

2- Thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ thảo mộc hoặc động vật: là thực phẩm có chứa hoạt chất và một số yếu tố cần thiết cho cơ thể, nếu thiếu sẽ làm cho sức khỏe suy giảm, dễ mắc bệnh, đã qua một hay nhiều công đoạn chế biến, có lợi cho sức khỏe hoặc có tác dụng hỗ trợ trong phòng chống một số chứng bệnh nhất định.

3- Thuốc cổ truyền: gồm 2 loại:

- Một là, những thuốc được sản xuất từ các vị thuốc, bài thuốc theo phương pháp bào chế cổ truyền dựa trên y lý của y học cổ truyền.

- Thứ hai, những thuốc được sản xuất từ một hoặc nhiều cây thuốc theo phương pháp bào chế hiện đại, không phụ thuộc y lý cổ truyền, có thể làm từ nguyên liệu thô hoặc từ cao chiết hoạt chất toàn phần hoặc từ cao chiết một nhóm hoạt chất đã định.

Cả 2 loại thuốc trên đều phải được bào chế theo những quy trình nghiêm ngặt, có hàm lượng đủ để có tác dụng điều trị một số chứng bệnh nhất định, có chỉ định điều trị rõ ràng, có thời gian sử dụng nhất định (điều trị theo liệu trình).

Ví dụ, củ nghệ được nhân dân ta dùng làm thực phẩm hàng ngàn năm nay, nấu với cá, nấu dấm, nấu cari (với mục đích làm gia vị). Dùng lâu, người ta thấy nghệ có tác dụng trong đường tiêu hóa, cầm máu cho nên được sử dụng trong bệnh đường ruột như đau viêm dạ dày, phụ nữ sau sinh dùng nghệ thì mau trở lại trạng thái sinh lý bình thường. Lúc này nghệ được dùng như là thực phẩm chức năng ( hay thực phẩm thuốc). Ngày nay, đúc rút qua nhiều thời kỳ, người ta thấy cây nghệ có nhiều tác dụng tốt, họ đã tập trung nghiên cứu và phát hiện ra nghệ có nhiều chất (curcumin) , có khả năng chống lại một số bệnh tật như: có tác dụng phòng chống ung thư, chống viêm, chống kết tụ tiểu cầu, chống quá trình ô xi hóa… và người ta đã chế từ nghệ ra nhiều loại thuốc và coi nghệ như một vị thuốc quý.

Như vậy ta thấy những thực phẩm nào mà trong đó có chứa hoạt chất hoặc chứa những yếu tố cần thiết cho cơ thể (mà nếu thiếu nó thì sức khỏe sẽ suy giảm và sẽ mắc một số chứng bệnh) đều là thực phẩm thuốc hoặc thực phẩm chức năng. Những thực phẩm này khi được tiêu hóa hoặc được giáng hóa, cuối cùng cho dinh chất trong máu. Đó là chất đường, axitamin, chất béo, chất khoáng, vitamin và những yếu tố vi lượng khác. Những chất đó con người không thể tạo ra được nên phải được cung cấp từ bên ngoài. Nếu thiếu từng chất trong các chất trên sẽ có một số chứng bệnh xuất hiện. Do đó bản thân thực phẩm và thực phẩm thuốc không chỉ nuôi dưỡng cơ thể mà còn tăng cường, nâng cao sức khỏe, ngăn ngừa, phòng chống các chứng bệnh xuất hiện.

Chính vì vậy, ngày nay người ta càng quan tâm đến lĩnh vực thực phẩm chức năng (hay thực phẩm thuốc). Thực tế, thực phẩm thuốc có khả năng vô tận, rất thiết yếu, sử dụng an toàn, đang trở thành một chuyên ngành quan trọng không kém chuyên ngành dược phẩm, bởi vì nó liên quan đến mọi người, mọi nơi từ lúc khóc tiếng khóc chào đời đến khi trở về với cõi vĩnh hằng...

BS. Phạm Hưng Củng, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Hiệp hội  Thực phẩm chức năng Việt Nam