Xuyên sơn giáp là tên thuốc trong y học cổ truyền và kinh nghiệm dân gian của vảy con tê tê (tên gọi ở miền Bắc) hoặc con trút (tên dân dã ở miền Trung và miền Nam), người Ba Na ở Tây Nguyên gọi là prên pui, tên khoa học là Manis pentadactyla L. thuộc họ tê tê (Manidae).

 

Đó là một loài động vật sống hoang ở hầu hết các tỉnh miền núi và trung du miền Bắc, các tỉnh Tây Nguyên, miền Trung và đồng bằng sông Cửu Long. Tê tê có đặc điểm dễ nhận là toàn thân và đuôi (trừ bụng) phủ một lớp vảy sừng xếp thành nhiều hàng như ngói lợp, có thể cuộn tròn lại khi gặp nguy hiểm để tự vệ.

Người ta thu hoạch xuyên sơn giáp ở con tê tê còn sống hay đã chết cho ngay vào nồi luộc chín hoặc ngâm trong nước vôi trong. Lột tấm da tê tê còn nguyên vảy, phơi khô; khi dùng mới rút từng chiếc một. Vảy ở đuôi và chân tê tê cần để riêng vì người ta cho rằng vảy này có dược lực mạnh hơn.

Xuyên sơn giáp có hình tam giác hoặc hình thuẫn (giống chiếc vỏ trai) dẹp và phẳng, to nhỏ không đều, góc tròn, dày lên ở giữa, quanh mép mỏng. Mặt trên màu nâu xám hoặc đen hơi xanh, nhắn bóng, có những đường vân dọc rất sít nhau và những đường vân ngang thưa hơn theo rìa mép. Mặt dưới màu nhạt hơn, không bóng, có một đường ngang hình cung hằn lên ở chính giữa. Chất cứng như sừng, hơi trong, khó bẻ gãy.

Xuyên sơn giáp được chế biến như sau: Ngâm vảy với nước vôi loãng (tỷ lệ 10g vôi tôi với 3 lít nước) rồi phơi khô, sau đó sao với cát cho phồng lên và vàng đều. Hoặc sao cát xong, khi vảy còn nóng, đổ ngay vào giấm (tỷ lệ 500ml giấm cho 1kg vảy) khuấy đều, ngâm tẩm 5-7 phút, vớt ra, rửa lại bằng nước sạch, rồi phơi khô. Có khi còn đem vảy tẩm mỡ hoặc dầu ăn mà rán hoặc đốt vảy thành than tồn tính mà dùng.

Dược liệu xuyên sơn giáp có vị mặn, mùi hơi tanh, tính hơi lạnh, không độc, có tác dụng tăng tiết sữa, giải độc, tiêu viêm, giảm đau, sát khuẩn, giảm sốt.

Dùng trong

Chữa tắc tia sữa: Xuyên sơn giáp 15g, lõi thông thảo 10g, cắt nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày. Hoặc xuyên sơn giáp 20g, thiên hoa phấn 20g, băm nhỏ, hầm nhừ với chân giò hoặc móng lợn, ăn cả cái lẫn nước.

Chữa sốt rét lâu năm: Xuyên sơn giáp và hạt gấc (mộc miết tử) lượng hai thứ bằng nhau, tán nhỏ, rây bột mịn. Mỗi lần uống 12g với rượu vào lúc đói (Nam dược thần hiệu).

Chữa ung nhọt, sưng tấy đau nhức: Xuyên sơn giáp 10g, gai bồ kết 8g, hoàng kỳ 8g, đương quy 6g, bạch chỉ 6g; sắc uống ngày một thang.

Chữa sưng lá lách: Xuyên sơn giáp tán bột 5g, cho vào một quả trứng vịt sống bằng một lỗ nhỏ ở đầu trứng, bịt kín lỗ, luộc chín. Ăn trong ngày vào sáng sớm. Dùng 7-10 ngày.

Dùng ngoài

Xuyên sơn giáp tán nhỏ, rây bột mịn, rắc vết thương làm thuốc cầm máu. Xuyên sơn giáp đốt tồn tính, tán nhỏ, trộn với ít xạ hương, thổi vào tai, chữa tai chảy mủ, ù tai. Để chữa bỏng, lở loét, lấy xuyên sơn giáp 40g phối hợp với gạo cẩm 40g rang cháy đen, tán nhỏ, trộn đều, rắc vào vết thương nhiều lần trong ngày. Có người còn dùng bột xuyên sơn giáp sao cháy, trộn với rượu, đắp để chữa tràng nhạc.

Theo Sức khỏe đời sống