Cũng là một lời nói, nhưng cách nói này hay cách nói kia lại có tác dụng rất khác nhau, đôi khi rất đối nghịch. Vì thế, khi nói với con cái, bố mẹ phải lựa lời.

Mẹ gọi :”Liên! Lại đây mẹ bảo! Nhanh lên! Con càng ngày càng bừa bãi. Buồng  con như cái chuồng heo. Nếu con cứ vứt quần áo như thế thì mẹ không mua quần áo nữa đâu. Tại sao con không sống ngăn nắp một chút? Tại sao không bao giờ con sắp xếp quần áo vậy?”

Liên nói trả:” Tại sao mẹ không mắng con Lý. Buồng nó cũng lộn xộn vậy? Còn mẹ, mẹ có ngăn nắp gì đâu?”
Chúng ta hãy cùng nhà tâm lý học Nancy Samalin phân tích cuộc nói chuyện trên của mẹ con Liên. Những tiếng “con” (thậm chí “mày”) và “nếu”, “tại sao” trong câu chuyện trên là những tiếng nói thường hay sinh chuyện cãi nhau. Thay vì thừa nhận buồng nó bừa bãi và đứng lên dọn dẹp thì Liên phản ứng. Nó tìm cách tố cáo em nó  và phản đối mẹ nó. Tại sao?

Câu “Con càng ngày càng bừa bãi” làm cho Liên phản ứng ngay lập tức. Những  câu nói bắt đầu bằng tiếng “con” thường gây phản ứng thù địch vì nó chĩa thẳng vào người, chứ không vào vấn đề (“Con lúc nào cũng…Con không bao giờ…Tốt hơn là nên…Con thật là…”). Nếu tiếng “con” nhẹ nhàng được thay bằng tiếng “mày ” sỗ sàng thì  phản ứng có thể còn nặng hơn.

Tiếng “nếu” thường kèm theo một đe dọa: “Nếu con cứ vứt như thế nữa thì mẹ sẽ không mua quần áo nữa đâu”. Một lời đe dọa như thế chẳng có tác dụng gì với Liên. Mẹ có ý định thật sự không mua quần áo nữa không? Liên biết là không bao giờ. Đó là một lời vô nghĩa mà các bà mẹ thường mang ra dọa con. Lời đe dọa bao giờ cũng là tiếng nói của người mạnh đối với người yếu hơn. Người yếu hơn sẽ coi đó là một thách thức và chỉ có ý muôn phản ứng. Và  Liên đã trả đũa:”Còn mẹ, mẹ có ngăn nắp gì đâu?”.

Tiếng “tại sao” thường khởi đầu cho một lời tố cáo: “Tại sao con không sống ngăn nắp một chút? Tại sao không bao giờ con chịu sắp xếp quần áo?”. Đó là loại tố cáo chung chung hay gây phản ứng tự vệ và thách thức vì nói những hành động xấu trước đây của Liên, làm như cháu chưa bao giờ xếp quần áo, dù chỉ là một lần.

Vậy bà mẹ của Liên nên làm thế nào? Thay vì nói những câu “sinh chuyện” như trên, bà có thể nói:”Liên, quần áo thì phải treo lên. Quần áo để dưới đất sẽ nhăn nhúm và phải ủi lại”.

Khi bạn muốn cho cháu làm điều gì, bạn không nên dùng chữ “nếu” như muốn đe doạ mà bạn nên dùng chữ “khi” mà không phải đe doạ :”Khi con mắc quần áo xong thì mẹ con ta sẽ đi chợ…”.

Hoặc bạn có thể nói “chừng nào”, cũng có tác dụng tương tự: “Chừng nào làm xong bài thì con có thể xem tivi”. Cho dù các cháu chưa có khái niệm đầy đủ về thời gian, chúng cũng có thể hiểu những câu nói tương tự  như vậy. Thay vì tạo ra một tình huống mạnh ăn hiếp yếu, thì ta sẽ chơi trò “trao đổi”: “Khi con làm xong việc A, thì mẹ sẽ làm việc B”, và thay vì có một sự so sánh lực lượng, ở đây chỉ có một cố gắng chung.