Trẻ bỗng nhiên muốn gây hấn hoặc đau bệnh bất thường mà không rõ nguyên do. Đó có thể là dấu hiệu của một sang chấn tâm lý có nguyên nhân từ mâu thuẫn của cha mẹ…

Em Thanh Quang, 13 tuổi, là một học sinh ngoan, học giỏi của một trường THCS ở thành phố Biên Hoà (Đồng Nai). Gần đây, em thường đi chơi cùng các bạn bè xấu, tập hút thuốc và đôi khi cãi lời mẹ. Em thường tự đấm vào ngực và có những cử chỉ, lời nói hỗn xược với hai chị gái của mình. Em thường cho rằng không ai hiểu mình… Trước những biểu hiện lạ của con, mẹ Thanh Quang rất hoang mang, lo lắng.

Trẻ bị “nội thương”…

Khi được đưa đến Trung tâm Tham vấn tâm lý, Thanh Quang được các chuyên gia đánh giá là đang trong trạng thái rối loạn hành vi, biểu hiện bằng cách chống đối xã hội. Nguyên nhân của tình trạng này là do Quang thiếu sự chăm sóc từ gia đình lại mang mặc cảm mất cha cách đây hơn một năm. Trong khi đó, mẹ em lại là người quá hiền lành, cưng chiều, quan tâm cậu con trai duy nhất đến mức thái quá. Còn Thanh Quang lại đang ở tuổi dậy thì, cái tuổi luôn muốn khẳng định mình và rất cần những chia sẻ từ cha mẹ, đặc biệt là sự giáo dục của cha, nhưng em lại thiếu điều đó. Chính vì vậy, Quang cứ nghĩ mình đã là người lớn, phải thể hiện bản lĩnh của một người đàn ông thực thụ bằng các hành vi như hút thuốc, đánh nhau, có chính kiến riêng…

Trẻ chỉ có thể khỏe mạnh cả về tinh thần, thể chất khi được nuôi dưỡng trong một gia đình có sự tôn trọng, yêu thương.

Còn bé Quỳnh Thi, 3 tuổi, nhà ở Bình Dương, thì lại được bà ngoại đưa đi khám bệnh với các triệu chứng như: đau đầu, đau bụng, buồn nôn, chán ăn và thường xuyên giật mình la hét vào ban đêm… Sau khi khám tổng quát, bé được chuyển sang thăm khám về tâm lý. Bác sĩ tâm lý kết luận đây là một trường hợp rối nhiễu tâm lý. Các rối loạn đau dạng cơ thể có căn nguyên từ các yếu tố tâm lý xã hội.

Bà của Quỳnh Thi kể, khi bé được hai tuổi, ba mẹ của bé chia tay nhau. Ba của bé đi theo một cô gái bán bia ôm và từ đó không quay lại thăm vợ, con nữa. Vì vậy, hai mẹ con Quỳnh Thi phải sống với ông bà ngoại. Mẹ của bé rất đau khổ và buồn chán. Chị thường xuyên tâm sự những suy nghĩ của mình với con gái còn quá nhỏ. Đôi khi bực tức hay cáu gắt chuyện gì, chị lại lôi bé ra chửi bới và trút mọi sự giận dữ lên đầu con. Bởi vậy, bé bị ảnh hưởng bởi các yếu tố stress từ mẹ. Điều đó ẩn chứa cả trong vô thức và bé thường xuyên rơi vào trạng thái hoảng hốt, sợ hãi..

Một trường hợp khác, bạn Quốc Thành, 18 tuổi, trú tại TP HCM, điện thọai đến Trung tâm Tham vấn tâm lý trong tâm trạng tuyệt vọng, chán chường. Thành kể, bỗng dưng mất mọi hứng thú học tập, sinh hoạt và thường xuyên thủ dâm ngày 1-2 lần… Em đang học bổ túc và học nghề, nhưng hiện đã phải nghỉ học bởi các triệu chứng rối loạn tâm thần. Các chuyên gia phải yêu cầu em đến trung tâm để được giúp đỡ bởi em đã rơi vào trạng thái bệnh lý trầm cảm, cần phải được điều trị bằng các liệu pháp chuyên sâu.

Qua khai thác thông tin hồ sơ tâm lý của em, các chuyên gia nhận thấy có một đặc điểm quan trọng - đó là sự ra đi của người mẹ. Cách đây 5 năm, do mâu thuẫn và không chịu đựng nổi một cuộc sống cơ cực,  thiếu thốn, mẹ Thành đã bỏ nhà đi theo một người đàn ông giàu có. Người cha rất đau khổ và hận vợ, kể cả sau này khi đã có một gia đình riêng, sự hận thù đó vẫn còn âm ỉ trong ông. Còn với Thành, khi đã đủ lớn để có thể nhận thức cuộc sống, sự hận thù của người cha đã chuyển sang em lúc nào không hay biết.

Bên cạnh đó, em thường xuyên bị bạn bè trêu chọc và xuyên tạc. Người mẹ kế thì lại quá khắc nghiệt, luôn tìm mọi cách để đày đọa em, dần dần em rơi vào trạng thái tâm lý tự ti, mặc cảm, chán chường… Khi bước vào tuổi dậy thì, Thành đã có những triệu chứng của trầm cảm, nhưng gần đây em mới dám gọi đến trung tâm để nhờ giúp đỡ. Trước đó, em đã hai lần tự tử nhưng không thành…

Đừng trút đau thương lên đầu trẻ

Sự ly tán gia đình, dù ở trường hợp nào cũng để lại những sang chấn về mặt tâm lý rất nặng nề đối với các em, thậm chí có em rơi vào các trạng thái rối loạn tâm thần, nhiều em nghiện các chất kích thích, ăn cắp, đánh nhau… Các nhà tâm lý học cho rằng, gia đình là một hệ thống vững chắc và trẻ em chỉ là một thành phần trong hệ thống đó. Nếu một thành phần trong hệ thống đó bị phá vỡ thì thường dẫn đến những tác động ghê gớm đối với cả hệ thống, mà đa phần là những tác động xấu, và con trẻ sẽ là nơi bộc lộ những hậu quả xấu của sự phá vỡ đó.

Có nhiều người hỏi liệu có gia đình hoàn hảo không? Câu trả lời là rất khó có gia đình nào hoàn hảo về mọi mặt trong đời sống tâm lý. Bởi trong quan hệ gia đình, đặc biệt là quan hệ vợ chồng, thường xuyên chứa đựng những mâu thuẫn tiềm tàng hoặc mâu thuẫn bộc phát. Đó có thể là những mâu thuẫn gay gắt hoặc tiềm ẩn trong quan hệ vợ chồng. Nhiều cặp biểu lộ sự bất hòa bằng cách lẩn tránh nó vào công việc để kiếm tiền, kiếm danh vọng và coi đó là sự bù trừ cho mâu thuẫn gia đình.

Nhiều cặp lại tạo áp lực lên chính con cái của họ khi có mâu thuẫn với đối phương, coi con cái như hình ảnh của đối phương để trút giận. Lại có những gia đình ly tán bởi sự chia tay, chết chóc… Vậy, nếu không có một gia đình hoàn hảo thì phải làm sao phát triển tâm lý và ổn định tâm lý của trẻ, tránh cho trẻ rơi vào những sang chấn tâm lý và các rối loạn tâm thần?

Xây dựng một gia đình lý tưởng là rất khó, nhưng không hẳn là không tạo được nó một cách tương đối. Một đứa trẻ khỏe mạnh cả về tinh thần lẫn thể xác phải được nuôi dưỡng trong một gia đình só sự tôn trọng, yêu thương và quý mến nhau. Điều đó là một vấn đề lớn cần phải có sự điều chỉnh của cả hệ thống gia đình, nhưng nó lại đặc biệt quan trọng trong sự phát triển nhân cách của trẻ, và chúng ta phải cố gắng thực hiện.

Ngay từ khi con cái còn nhỏ, cha mẹ hãy cố gắng giáo dục cho trẻ có tính tự lập, nhân cách vững vàng và ý chí tự tin. Khi con bạn có những khó khăn về tâm lý, hoặc có những rối nhiễu tâm lý, hãy đưa trẻ tới một trung tâm tham vấn tâm lý nhờ can thiệp.