Sự bình phẩm của một đứa trẻ ở độ tuổi 7 đến 9 có thể rất khó nghe nhưng lại rất thành thật. Ðiều này chứng tỏ rằng bạn đang ở trong tầm ngắm của nó.

“Màu này xấu quá! Mẹ đừng mặc nữa!” hoặc “Mẹ mới đi cắt tóc về à! Xấu quắc! Nhìn chẳng giống ai!”. Trời ạ, chê gì mà khó nghe quá! Thế mà không biết bao nhiêu là lần bạn phải nghe những lời phê bình như vậy. Không muốn nghe cũng cũng phải nghe; mà nào chỉ nói một lần, nó cứ lẽo đẽo theo sau nói đến khi bạn phát cáu mới lẻn ra chỗ khác. Nhưng đây lại là những nhận xét chân thật nhất, thể hiện sự phát triển sự nhận thức về thẫm mỹ của trẻ. Nói ra điều đó không có nghĩa là bé cố làm tổn thương người khác nên bạn không nên la mắng bé mà hãy giúp nó biết cách thể hiện suy nghĩ của mình, phê bình một cách tế nhị, người bị phê bình dễ chấp nhận và tiếp thu.

Khởi đầu đừng vội nổi cơn tam bành khi nghe thấy những lời chỉ trích cho hành động hoặc ý kiến của mình. Rất có thể bạn thấy bị tổn thương. “Con cái gì mà chẳng biết thương yêu cha mẹ, may là mình chăm bẳm nó từng chút một, vậy mà hở ra là ý kiến ý cò!”. Không nên nghĩ rằng ý kiến của bé nhằm chĩa mũi dùi vào mình. Lời bình luận của bé là thật lòng, bé chỉ thiếu cách thể hiện mà thôi. Trẻ chê bai nhưng không hề biết là rất có thể cha hoặc mẹ còn có những điểm yếu khác nữa. Con người mà, mấy ai là toàn diện.

Giai đoạn biết phản ánh

Ở độ tuổi này, trẻ không chỉ tiếp thu mà còn muốn thể hiện sự quan tâm, ý kiến của mình dành cho người khác, trước hết là những người thân nhất. Ðừng chờ đến khi nó lên tiếng nhận xét và xúc phạm bạn mà trước hết hãy nói chuyện, giải thích mọi điều liên quan đến “bình luận, bình phẩm”.

Nếu lỡ có được nghe những “lời vàng ngọc” đó rồi thì chẳng ai còn đầu óc đâu để giải thích dài dòng, chỉ muốn hét toáng cho xong chuyện. Ðừng nên làm thế! Cứ coi như chẳng nghe thấy gì hết và bình tĩnh giải thích cho bé hiểu là trên đời này không ai có thể  luôn làm đúng, làm tốt mọi thứ; và vì thế đôi lúc người ta cũng cần những lời khuyên và sự giúp đỡ của những người xung quanh. Nhận xét về một người nào đó một cách chân thật là một việc làm tốt nhưng phải biết cách đưa ra lời nhận xét như thế nào để không làm người đó tổn thương.

“Hôm bữa bé Bi chê đôi giày của con dơ quá thì con nghĩ như thế nào?"... Nhắc cho bé nhớ những lời bình phẩm mang tính tiêu cực của người khác dành cho bé. Khơi gợi cảm xúc, suy nghĩ của bé trong những tình huống đó (nếu không hãy giúp bé tưởng tượng ra tình thế tương tự). Không chỉ một mình bé cảm thấy như vậy mà ai ai cũng có cảm giác khó chịu như thế khi bị người khác bình phẩm một cách không tế nhị. Rất có thể là người bị phê bình rất rức giận dù rằng họ không thể hiện ra bên ngoài.

Bé sẽ ngạc nhiên lắm vì thấy những lời nhận xét, những suy nghĩ của mình dành cho người khác với mục đích là giúp họ tốt hơn lại có tác dụng ngược như vậy. Chẳng phải người lớn luôn dạy con nít là phải luôn thành thật đó sao. Người lớn kỳ lạ thật! Hoặc “mình tưởng chỉ có mình xấi hổ và tức giận khi bị người khác ché, té ra ai cũng có cảm giác giống mình, cũng hay nhỉ!”.  Nhấn mạnh sự tác động về mạnh tình cảm lên con nít và cả người lớn của những lời bình phẩm như thế, điều này giúp bé thông cảm hơn và sẽ suy nghĩ cẩn thận hơn trước khi muốn nhận xét ai đó về điều gì.

Phê bình một cách tế nhị

Nhận thức được tác động của của sự chỉ trích không hoàn toàn giúp con bạn đưa ra những nhận xét một cách thích hợp.  Xét cho cùng, cha mẹ nào chẳng muốn con mình luôn biết đóng góp và có khả năng thể hiện suy nghĩ của mình rành rọt và hợp lý. Nhưng góng góp ý kiến như thế nào để người nghe luôn cảm thấy dễ chịu và tiếp thu. Bạn cũng đã nhận được nhiều lời “đóng góp chân thành khó nghe” ấy và cảm giác của bạn là gì? Quá thẳng thừng! Thẳng đến nỗi khó chịu và làm bạn tổn thương. vậy thì hãy dạy bé phê bình một cách tế nhị.

Ðể làm được như vậy thì cần phải có vốn từ kha khá, biết cách chọn lọc từ ngữ. Nếu câu nói chỉ mang tính chỉ trích (ví dụ: mẹ nấu ăn dở tệ!) thì chẳng có gì ngạc nhiên nếu người nghe tỏ vẻ khó chịu. Nhưng nếu phê bình mà có chọn lọc và sắp xếp từ thì dễ nghe hơn, người ta sẵn sàng tiếp thu ý kiến đó (cùng ví dụ trên, “Mẹ ơi, thường ngày mẹ nấu ăn ngon lắm nhưng sao hôm nay món này có vị lạ quá!), không những không phật lòng mà người mẹ còn vui vẻ “Thế hả con, đâu để mẹ nếm thử xem. Ừa, sao hơi khó ăn nhỉ! Chắc mẹ bỏ nhiều me vào quá!”.

Ðiều này khá khó hiểu với trẻ nên chúng gặp khó khăn ngay bước đầu. Cứ thực hành và thực hành, nêu tình huống và thực hành.., chẳng mấy chốc bé sẽ biết cách áp dụng và không cần sự nhắc nhở của người lớn.

Lời đóng góp cũng phải có giới hạn

Tuy bé đã biết cách bày tỏ nhận xét của mình đối với người khác nhưng không phải động chuyện gì cũng góp ý, cứ như thế thì trở nên tẻ nhạt và khó chịu. Luôn thận trọng khi góp ý với ai đó và chỉ thật cần thiết mới bày tỏ quan điểm của mình, nếu không sẽ mất dần giá trị của lời nói và làm những người xung quanh xa lánh.

Ai cũng có lòng tự trọng, đôi khi dẫn đến tự ái nên trước khi phê bình ai điều gì nhất thiết phải suy nghĩ thật kỹ, lựa lời sao cho khéo léo.